Bijzondere waarnemingen in een Houtense tuinvijver (1)

HOUTEN Sinds het voorjaar van 2012 heeft Jos Spier in zijn tuin in Houten een vijver. Voor zover bekend de enige vijver in de tuinenrechthoek van ca. 2.000 m² tussen vier huizenrijtjes. De afgelopen jaren deed hij hier verschillende bijzondere waarnemingen. Hij schreef hierover al verschillende keren in uitgaven van RAVON, de kennisorganisatie voor reptielen, amfibieën en vissen. Op HoutenNieuws.nl brengen we drie van deze bijzondere verhalen. Deze eerste aflevering gaat over overwinterende kikkervissen.

door Jos Spier, RAVON Afdeling Utrecht, Bureau Waardenburg

Binnen het tuinenblok worden regelmatig bruine kikkers (Rana temporaria) en padden (Bufo bufo) gesignaleerd, en sinds ik een vijver heb ook af en toe een kleine watersalamander (Lisotriton vulgaris). Elk voorjaar kijk ik uit naar de bruine kikkers die mijn waterplanten weer eens flink door elkaar gooien in de strijd om hun bestaan. Of beter gezegd voor het bestaan van hun nageslacht. En elk jaar nemen de aantallen bruine kikkers toe. Padden schijnen de vijver tijdens de voortplanting sterk te mijden en watersalamanders zijn er maar weinig (twee stuks).

Het was in april 2016 een drukte van jewelste in mijn vijver en bijna dagelijks nam ik poolshoogte. Ik telde op het hoogtepunt van de worstelingen bijna 100 kikkers in het schijnsel van mijn zaklamp. Ik probeerde niet alleen de kikkers, maar ook de eiklompen te tellen.

Bijzondere waarneming?

Sinds een tijdje houd ik mijn ogen ook open voor kikkervissen. Hoewel ik in het najaar van 2015 en in februari 2016 al het vermoeden had dat er nog kikkervislarven rondzwommen, was ik er op 3 april zeker van. Terwijl de eerste bruine kikkers zich opmaakten voor hun paringsdans, en diezelfde dag ook de eerste kikkerdril werd genoteerd, zwommen er nog kikkervislarven met kleine achterpootjes rond. Bij mijn weten overwinteren kikkervislarven van de bruine kikker niet.

Overwintering van larven in Nederland is wel bekend bij vroedmeesterpad (Alytes obstetricans), knoflookpad (Pelobates fuscus) en groene kikker (Pelophylax sp.). De groene kikker had ik tot dusver niet aangetroffen binnen dit tuinenblok en ook niet in de sloten in de directe omgeving in Houten. Hoewel de heikikker (Rana arvalis) wel uit de omgeving van Houten bekend is, verwachtte ik niet dat het heikikkerlarven waren. Heikikkers worden zelden binnen de bebouwde kom gezien en een tuinvijver is niet het type water waarin deze soort zich normaal voortplant. Bovendien is van overwintering van heikikkerlarven nog minder bekend dan van bruine-kikkerlarven.

Determinatie met verschillende literatuur deed vermoeden dat het toch om bruine kikkerlarven ging. Om hier helemaal zeker van te zijn, is van een tweetal larven een eDNA-monster genomen en aangeboden bij Datura te Leiden. De uitslag was duidelijk: met 100% zekerheid DNA van de bruine kikker. Extra blij was ik met deze uitslag toen de eerste groene kikker zich aandiende in mijn vijver op 9 juni 2016. De enige die ik tot dusver in mijn vijver trof.

Niet de eerste maar de tweede

Duidelijk was al snel dat de overwinterende bruine kikkerlarve een bijzondere waarneming betrof. Helaas voor mijn vijver niet de eerste waarneming van Nederland. In een vijver in de provincie Utrecht werden op 20 maart 2014 circa 500 kikkervissen aangetroffen. Zoveel kikkervissen heb ik niet gevangen. Op een zonnige zondagmiddag (10 april 2016) kwam ik uit op vijf. Uiteraard blijf ik de boel in de gaten houden. Ook de meest algemene kikker van dit land blijft boeien.

Dit artikel is gebaseerd op een artikel dat eerder verscheen in RAVON 64 (voorjaar 2017)

RAVON: www.ravon.nl

Bureau Waardenburg: www.buwa.nl