Ruimtelijk koers is ambitieuze wegwijzer

Mascha Visser, landschapsarchitect en inwoner van Houten, is al meer dan 20 jaar werkzaam in het ruimtelijk domein. Zij schreef deze uitgebreide ingezonden brief waarin zij onderbouwt waarom de Ruimtelijke Koers niet de bedreiging is die velen erin zien. 

Gemeente Houten durft te kiezen voor een duurzame toekomst, waarbij de ruimte die wij als mensen innemen niet groter wordt. Om dat te bereiken en tegelijk invulling te geven aan een aanzienlijk woningbouwprogramma, zijn in de Ruimtelijke Koers heldere keuzes gemaakt voor het aanpassen van delen van Houten die momenteel niet floreren. Dat is in mijn ogen een dappere keuze. Een keuze voor het aangaan van een flinke uitdaging, zowel organisatorisch als financieel, vanuit de overkoepelende wens om duurzaam met de ruimte om te gaan. 

De groene ruimte tussen veel steden en dorpen verdwijnt nog steeds doordat veel gemeenten kiezen voor de gemakkelijkste weg: snel geld verdienen met (weer) een uitbreidingswijk met eengezinswoningen. Maar toen ik mij verdiepte in de Ruimtelijk Koers van Houten voelde ik trots: mijn gemeente kiest niet voor die gemakkelijke weg! Houten gaat daadwerkelijk voor de meest duurzame weg van herstructureren in bestaand stedelijk gebied om ruimte voor groen en water te beschermen. Bestaande problemen worden onder ogen gezien en als meekoppel-kansen aangepakt bij een grote woningbouwopgave. 

Tijden veranderen en de manier hoe mensen hun omgeving willen gebruiken verandert mee. Zo is er nu meer aandacht dan 20 jaar geleden voor bijvoorbeeld ruimte voor water en verbinden van natuur in het stedelijk gebied, voetgangers (in plaats van auto) als maat voor verblijfsruimtes, duurzame bouwwijzen, diversiteit aan typen woningen, ommetjes vlakbij. Veel dingen blijven echter ook gelijk, namelijk dat de meeste inwoners een groene, veilige omgeving waarderen en dat mensen elkaar op laagdrempelige wijze buiten willen kunnen tegenkomen. De huidige situatie is het uitgangspunt waarop wordt doorgedacht, ook in de Ruimtelijke Koers. Houten is gezegend met de Rondweg, met de daaruit voortkomende rustige openbare ruimte en geroemde fietsstructuur, en een robuuste doorgaande parkenstructuur waarin veel van die ‘nieuwe’ wensen al zijn verwezenlijkt of eraan kunnen worden toegevoegd. Houten werd begin jaren ’80 gezien als geslaagd stedenbouwkundig experiment, waar professionals uit de hele wereld naar kwamen kijken. Die basis blijft en wordt als grote waarde onderkend. Met de Ruimtelijke Koers pakt de gemeente de kans om hierop voort te bouwen in de komende 20 jaar. Een essentiële keuze is dat ons stedelijk gebied niet nog meer plek gaat innemen, maar dat wel de kwaliteit en de moderne bruikbaarheid van het bestaande stedelijk gebied, inclusief de ruimte voor parken en water, worden verbeterd. Dit wordt herstructurering genoemd. Herstructurering kan niet op de ’automatische piloot’, maar vergt maatwerk, veel overleg en goede ontwerpen. En bovenal een rechte rug van de overheid om ambities op het gebied van ruimtelijke kwaliteit, leefbaarheid, groen, water en duurzaamheid bij de uitwerking overeind te houden. Tegelijk wordt gekozen voor het verbeteren van de toegankelijkheid en ruimtelijke kwaliteit van de groene zone direct buiten de Rondweg, die voor alle inwoners makkelijk bereikbaar is. Dat kan als de bouwopgaven daar niet plaatsvinden. 

ONTWIKKELINGSKADER De Ruimtelijke Koers is in mijn ogen een belangrijke stap op hoofdlijnen, gebaseerd op gedegen onderzoek, heldere stedenbouwkundige uitgangspunten in het besef van de context (ruimte en tijd) en bevat dappere keuzes. Maar let op, de Ruimtelijke Koers zegt niet hoe het moet worden! Deze Koers geeft de richting en de ambities aan voor de ontwikkeling van Houten in de komende 20 jaar en stelt een ruimtelijk kader waar ook komende colleges zich aan moeten houden. Dit schept helderheid over de toekomst, geeft de vrijheden èn de beperkingen aan en betekent ook een waarborg dat er niet plotseling toch een groot deel van het buitengebied wordt volgebouwd. Maar de echte plannen hoe dit eruit komt te zien, moeten nog gemaakt worden.

SCHAALNIVEAU HELE GEMEENTE Naast het richtinggevende en kader-stellende karakter, is ook het schaalniveau van belang. Het schaalniveau van de Ruimtelijke Koers is de gehele gemeente. Op dit schaalniveau zijn alleen uitspraken op hoofdlijnen mogelijk. Voor elke plek waar ook maar iets verandert dat omwonenden en andere belanghebbenden aangaat, zal een plan gemaakt worden op een meer concreet schaalniveau. De gemeente is, met de komst van de Omgevingswet, verplicht om voor elk ruimtelijk plan een zorgvuldig planproces te doorlopen en participatie te organiseren. Op het schaalniveau van zo’n deelplan is het wèl mogelijk om concrete zaken als kwaliteit van de openbare ruimte, passende bouwhoogte, verdeling publiek-private ruimte, zichtlijnen, schaduwwerking, looproutes, parkeerplaatsen, materiaalgebruik enzovoort voor een bepaalde plek af te wegen en te beoordelen. Op dat schaalniveau horen die afwegingen ook thuis. Beeldkwaliteitsplannen, bezonningsstudies en zichtlijnenstudies kunnen hierbij behulpzaam zijn, niet in het minst om bestaande bewoners te beschermen. Ook worden kansen voor natuurverbindingen en waterberging, verhoging van de verblijfskwaliteit, de functionaliteit voor alle verkeersstromen en vele andere zaken op dat schaalniveau afgewogen. De planvorm Ruimtelijke Koers is er niet voor bedoeld om zorgen over de directe woonomgeving van mensen weg te nemen noch om te tonen hoe de openbare ruimte in Houten eruit komt te zien. Wel om de ontwikkelingsrichting voor de lange termijn vast te leggen voor de gemeente als geheel.

INTEGRAAL Houd voor ogen dat de ruimtelijke Koers een integraal plan is, wat betekent dat de verschillende keuzes met elkaar samenhangen op de schaal van de hele gemeente. Je kan daarom niet aan één onderdeel gaan sleutelen zonder effecten op de andere onderdelen. De aanvragers van het referendum richten zich vooral tegen de hoogbouw die in het plan wordt mogelijk gemaakt. Door negatieve aspecten die optreden in gebieden met hoogbouw elders te projecteren op Houten, worden mensen bang gemaakt. Maar elders heerst een heel andere opbouw van de ruimte en een andere samenstelling van de bevolking; die hoogbouw staat immers niet in Houten. Architecten en stedenbouwkundigen zijn heel goed in staat om, in samenspraak met omwonenden, een vorm van gestapelde bouw te vinden die past in de Houtense context, desnoods ontwikkelen ze die er speciaal voor. Of ze dat gaan doen hangt af van wat hen gevraagd wordt en door wie. Dit vraagstuk moet niet op de conventionele manier worden aangepakt, maar als een specifiek Houtense ontwerp uitdaging worden uitgevraagd. Dan is het mogelijk om kansen te pakken, bijvoorbeeld op gebied van circulariteit, duurzaamheid, waterberging of medegebruik door dieren. Dan kan het prachtig worden en toekomstvast. Ook hierbij zijn bindende eisen voor ruimtelijke kwaliteit cruciaal. Hoogbouw is overigens niet het doel van de Ruimtelijke Koers, het mogelijk maken van hoogbouw maakt wel de ruimte vrij voor het uitvoering geven aan de ambitieuze ontwikkelingsrichting die als basis herstructurering en kwaliteitsverbetering heeft. 

NADERE UITWERKING MET ZORG De commotie die is ontstaan naar aanleiding van de Ruimtelijke Koers is mijn inziens gebaseerd op oprechte zorgen en betrokkenheid van velen bij hun woonomgeving. Echter, een groot deel van deze zorgen gaan vooral over de wijze waarop invulling zal worden gegeven aan de keuzes op hoofdlijnen. Het referendum heeft als doel de Ruimtelijke Koers weg te stemmen. Uitstel van (lastige) keuzes is echter nadelig, omdat er juist zo snel mogelijk een duidelijk kader nodig is, zodat cruciale ontwikkelingen van start kunnen gaan. Dan hoeft de politiek ook niet per ‘gevalletje’ een (mogelijk opportunistische) keuze te maken, maar hanteert dan een integraal handelingskader dat tot stand kwam op basis van integrale afweging op (boven)gemeentelijk niveau. En daar komt bij dat je als gemeente richting provincie en regionale partners een sterk en over meerdere jaren consistent verhaal nodig hebt om medewerking en geld te verkrijgen.

COMPLEXE MATERIE Ook ben ik van mening dat we als samenleving ons mandaat hebben gegeven aan het College van B&W en de Gemeenteraad. Zij hebben voor zover ik kan oordelen een zeer zorgvuldig planproces doorlopen met adviseurs en deskundigen en met betrokken inwoners. Er is hierin zeer veel expertise, tijd en energie gestoken. Lange termijn ontwikkelingen, integrale afwegingen en het schaalniveau van de hele gemeente zijn behoorlijk ingewikkelde zaken, die een zeker abstractieniveau en overzicht van zaken vergen. Ik wil iedereen daarom adviseren om heel terughoudend te zijn met het afkeuren van één aspect uit de Ruimtelijke Koers zonder de consequenties voor het geheel te overzien. Degenen die zich zeer in de materie hebben verdiept, verdienen ons vertrouwen. 

REGIE OP KWALITEIT Aan de gemeente doe ik ook een dringende oproep. Behoud over publieke zaken in elk deelplan de regie, in weerwil van de landelijke trends om steeds meer ‘aan de markt’ over te laten. De gemeente moet mijns inziens duidelijk maken dat zij strakke kwaliteitskaders hanteert op het gebied van leefbaarheid, beeldkwaliteit, duurzaamheid en inpassing in het bestaande Houtens karakter bij elk nader uit te werken deelplan. En de gemeente moet vervolgens, ook als het tegenzit of het duurder wordt dan verwacht, de rug recht houden op die kwaliteitseisen. En duur zal worden, maar we lopen dan tenminste niet weg voor verpauperende bedrijfsterreinen en overbodig geworden kantoorpanden. 

UIT UW ZORGEN Kortom, de ruimtelijke Koers is kader-stellend, geeft een visie op lange termijn ontwikkelingen, heeft het schaalniveau van de gehele gemeente en is integraal. Het staat eenieder vrij om tegen de Ruimtelijke Koers te zijn, maar oordeel wel met deze eigenschappen van de Ruimtelijke Koers in het achterhoofd en niet op basis van zorgen of argumenten die niet passen bij deze planvorm. En houd de gemeente de komende 20 jaar scherp bij de uitwerking van de plannen, door positief-kritisch mee te denken en uw oprechte zorgen te uiten op het schaalniveau dat ervoor bedoeld is. Daarmee komen we als samenleving veel verder dan wanneer we nu de Ruimtelijke Koers wegstemmen.

ONTWIKKELINGEN BIEDEN KANSEN Ik zie bij de nadere uitwerkingen kansen voor dubbel ruimtegebruik, slimme combinaties van functies (zowel ruimtelijk als sociaal), het stimuleren van innovaties om te zorgen dat schoon en veilig wonen ook nabij de A27 mogelijk is, opwekken van hernieuwbare energie, groene daken en groene gevels, waterberging op gebouwen en onder parkeerplaatsen enzovoort. Als we de Ruimtelijke Koers omarmen om zijn dappere ontwikkelingsrichting is er zo veel moois mogelijk! Misschien kunnen we weer vooroplopen met duurzame ontwikkelingen, op alle schaalniveaus, en komen over 10 jaar weer stedenbouwkundigen uit de hele wereld in Houten kijken.

Mascha Visser