Treinverkeer in Houten

Dienstregeling startte op 1 november 1868

Frank Magdelyns

Op 1 november is het precies 150 jaar geleden dat de eerste treinen op de stations van Houten en Schalkwijk stopten. Vanaf dat moment konden de inwoners acht keer per dag met de trein naar Utrecht of het zuiden.

Het eerste jaar (1869) rijden de treinen alleen tussen Utrecht en Waardenburg en moet de reis per diligence worden voortgezet. Maar in 1870 zijn de bruggen over Waal en Maas gereed en kan met de trein worden doorgereden naar 's Hertogenbosch en de rest van Noord-Brabant. De treindienst wordt uitgevoerd door de particuliere Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen (SS). Machinist en stoker staan in een open trein, zodat ze niet in slaap kunnen vallen. De SS huurt de spoorbaan van de Nederlandse Staat. Het treinverkeer is vooral van belang voor goederenvervoer, zoals transport van de kolen uit de Belgische mijnen. Daarnaast reizen er passagiers mee. In 1869 verwerkt station Houten volgens het jaarverslag 14687 reizigers, ongeveer vijf in- of uitstappers per stoppende trein. In Schalkwijk zijn het met 12267 reizigers er iets minder. De fiets bestaat in die tijd nog niet, dus voor een reis naar Utrecht is de trein voor de rijkere inwoner een welkome aanvulling.

Aanleg spoorlijn De spoorlijn verandert halverwege de 19e eeuw het landschap. Weilanden worden doorsneden en de bestaande wegen krijgen een overweg. Over de Lek wordt een indrukwekkende brug aangelegd. De aanleg is een grote operatie, die door de Nederlandse Staat wordt uitgevoerd. Door een beroep te doen op het overschot van de Indische begroting, worden tien spoorlijnen aangelegd. De spoorlijn tussen Utrecht en Boxtel met drie dure rivierbruggen is er een van.

In 1862 start de onteigening van de landerijen. Via onbewaakte overwegen kan het vee van de ene wei naar de andere worden gebracht. Bij de openbare wegen komt een overwegwachter die woont in een nieuw gebouwd wachtershuisje. De overwegen hebben hekken en later hijsbomen. Bij sloten komen duikers, maar het oversteken van de Lek is een grotere technische uitdaging. Er wordt een brug gebouwd met een overspanning van 154 meter. Dat kan dankzij een pas uitgevonden bouwmateriaal: staal. De bruglengte van begin tot eind is 667 meter. Het wordt de brug met de grootste overspanning van Europa. Zelfs de Lekdijk wordt ervoor verlegd. Er wordt vijf jaar gebouwd aan de brug. In de omgeving van Duisburg worden de brugdelen gemaakt en in Culemborg samengevoegd. De arbeiders boren met de hand 2,5 miljoen gaten en gebruiken 800.000 bouten om het ijzer en staal bij elkaar te houden. De bouw van de brug kost zeven arbeiders het leven.
Tegen het eind van de bouw komen honderden mensen per dag het gevaarte bewonderen. De brug is een bezienswaardigheid. De eerste foto van de brug in aanbouw is op 18 oktober 1866 gemaakt. Op 25 en 28 mei 1868 wordt getest met twee locomotieven en dertien goederenwagons. De brug houdt het en de ingenieurs constateren dat hun berekeningen klopten.

Stations Tijdens de bouw van de stations in 1867 is er geldgebrek. Het Houtense en Schalkwijkse station worden daarom kleiner dan oorspronkelijk de bedoeling is. Zo had de stationschef eigenlijk boven het station moeten wonen, maar deze krijgt woonruimte op de begane grond. Zowel de stationschef van Houten als Schalkwijk verhuizen met hun gezin enkele dagen voor de opening van de spoorlijn naar hun nieuwe werkplek. Op het station werken ook beambten, telegrafisten, arbeiders voor laden en lossen. Daarnaast zijn er overwegwachters, wegwerkers en een ploegbazen. In Houten en Schalkwijk hebben zo'n 40 personen werk aan de spoorlijn. De telegraafverbinding op de stations wordt vanaf 1 februari 1871 beschikbaar voor het publiek. Inwoners kunnen dan een telegram versturen naar elders in Nederland.

Het eerste ongeluk met een trein gebeurt op 25 mei 1871. Op die ochtend rijdt sneltrein 5 vanuit Utrecht bij station Schalkwijk door een verkeerde wisselstand het opstelspoor voor goederentreinen op. De trein ramt een muur. De stoker komt onder de scharende trein terecht en overlijdt aan zijn verwondingen. Het is de vijfde spoorramp met dodelijke afloop in Nederland.