,, Je kon met een vrachtwagen over de Lek"

SCHALWIJK Terwijl we het tegenwoordig in de winter moeten doen met een kunstijsbaan op Het Rond en soms wat sneeuw, kon je vroeger met een vrachtwagen de bevroren Lek oversteken. De winters waren duidelijk strenger en kouder stelt Jan Odijk uit Schalkwijk.

Frank Magdelyns

Jan Odijk (79) kan zich de winters uit zijn jeugd goed herinneren. ,,Je kon iedere winter wel een paar maanden schaatsen, zeker één maand. Uiteindelijk duurde het zolang dat je geen interesse meer had in schaatsen", zegt Odijk die opgroeide aan de Achterdijk ter hoogte van de Groeneweg. ,,We woonden achteraf. De Achterdijk was een grindweg. Er kwam wel eens een sneeuwschuiver. Dat was er een met een punt. Die schoof de sneeuw dan naar twee kanten weg." Onderweg naar zijn school is de weg glad. ,,De sneeuw was vastgereden en een strooiwagen kwam er af en toe. Dat was een vrachtwagen met achterop mannen die zand op de weg strooiden."

Sneeuw blijft in de jaren veertig en vijftig weken liggen, weet Odijk. ,,Het was niet twee dagen sneeuw zoals tegenwoordig. Het bleef veel langer liggen. Als kind vond je de winter mooi. We waren met tien kinderen thuis en gingen dan 's avonds naar buiten om sneeuwballen te gooien. De helling van de Lekdijk 500 meter verderop gebruikten we om te sleeën. Daar gingen we steil van de dijk af en probeerden we zo ver mogelijk te komen."

In de strenge winter 1962/1963 stuift de sneeuw over het open Schalkwijkse landschap. Bij een weg of rietkraag ontstaan sneeuwduinen. ,,Ze waren 80 centimeter hoog. Ik had een motor en reed dan zoveel mogelijk over de Lekdijk, want die was hoog en schoon geblazen door de wind. We reden trouwens toen het hele jaar door motor. Een leren jas was voldoende."

DE LEK BEVROREN ,,Ik denk dat het 1953 was. Ik ging naar de ambachtschool in Culemborg. Normaal ging ik met de pont. Dat was een gierpont, die had toen nog geen motor. Op een bepaald moment vroor de Lek dicht en werd de pont uit de vaart genomen. Je ziet het aankomen. Eerst is er een laagje ijs, dan wordt ijs dikker en gaat over elkaar heen schuiven. Er ontstaan uiteindelijk schotsen. Bij een bevroren Lek is het geen mooi glad ijs waarop je kunt schaatsen. Wanneer het ijs sterk genoeg was werden er houten paaltjes in het ijs geslagen en werd er een baan vlak gemaakt. Daar konden dan fietsers, voetgangers en zelfs auto's oversteken." Odijk herinnert hoe zijn zus ging verhuizen van Culemborg naar Apeldoorn. ,,De Lek was op dat moment bevroren. De huisraad werd in de vrachtwagen geladen en via de bevroren Lek reed de vrachtwagen naar de overkant in Schalkwijk. Het ijs hield het gemakkelijk."

FIETSEN OP DE SPOORBRUG Wanneer de pont uit de vaart ging vanwege het ijs kon iedereen tijdelijk van de spoorbrug gebruik maken, totdat het ijs op De Lek sterk genoeg was. ,,Er stond dan aan het begin van de brug een man met een vlag en we betaalden hem iets van 40 cent. Elk half uur kwam er een trein langs. We kregen van tevoren te horen of we links of rechts over de brug moesten fietsen. We hadden dan een zo groot mogelijke afstand tot de passerende trein."

Volgens Odijk kon je wel goed schaatsen in de uiterwaarden. Vooral de mensen die direct aan de dijk woonden gingen daar schaatsen. ,,Wij kwamen daar niet zo vaak. Wij hadden dicht bij ons huis een eigen put waar we schaatsten. Het was gezellig, maar er stond geen koek en zopie tent. De ijsbaan in Schalkwijk vlakbij de Wickenburgselaan had toch wel onze voorkeur. Je had er meer ruimte dan op de smalle slootjes. Schaatsen op de Schalkwijksewetering was ook gezellig."

HOOGWATER Wanneer de winter was afgelopen, steeg in de jaren 50 het water in de Lek behoorlijk. ,,Er waren toen nog geen stuwen en met hoog water ging ik wel eens aan de dijk kijken. Ik dacht dan wat is die Lek breed? Het water stond toen amper 50 cm onder de dijk. Maar als 12-jarig kind maakte ik mij niet zoveel zorgen, dan zag je alleen de leuke dingen en niet het gevaar."

De koudste winters sinds 1901 zijn volgens het KNMI voorgekomen in de jaren 1963, 1947, 1940, 1942 en 1929.