PREMIUM SELECTIE De geschiedenis van de Houtense brandweer

In deze laatste week van het jaar delen we een selectie van de meest gelezen Premium artikelen. Vandaag de 94 jarige geschiedenis van de Houtense brandweer, compleet met video uit 1951. Het artikel is eerder gepubliceerd op 30 september 2020.

HOUTEN Wie honderd jaar geleden met brand te maken kreeg kon maar één ding doen. Zo snel mogelijk de inboedel naar buiten brengen en hopen dat de verzekering in orde was. Doorgaans brandde het huis tot op de grond toe af en was de persoonlijke ramp groot. Maar in 1926 krijgt Houten een vrijwillige brandweer en wordt de brandbestrijding serieus opgepakt.

De kranten rond het jaar 1900 schrijven vooral over branden bij boerderijen. Blikseminslag of hooibroei waren de belangrijkste redenen voor brand. Maar ook in het dorp zelf kwam brand voor. In 1923 breekt er brand uit in de hooiberg van de familie Zomer (De Roskam). Het vuur slaat over naar een tweede hooiberg en een schuur. De kerkklok wordt geluid en de dorpelingen komen helpen om de inboedel van het (achter)huis naar buiten te brengen. De krant Het Nieuws schrijft de volgende dag: ,,Het was een verschrikkelijke aanblik en een ontzettende ramp dreigde ons dorp te zullen treffen.”

Het was een verschrikkelijke aanblik en een ontzettende ramp dreigde ons dorp te zullen treffen.

De bevolking komt ook met emmers water aanlopen, maar al snel loopt men elkaar in de weg. Het hoofd van de openbare school neemt de leiding en vanaf de dorpspomp wordt door de Houtenaren een rij mensen gevormd naar de brand achter de Roskam. De leerlingen van de hoogste klassen van de openbare school bewijzen goede diensten met het doorgeven van de emmers. Het gebouw van De Roskam wordt gered door snel optreden van de dorpelingen.

OPRICHTING In 1926 heeft Houten een nieuwe burgemeester: Scholtens. Een van de eerste dingen die hij oppakt is het organiseren van de brandweer. Er wordt een onderzoekscommissie opgericht en die presenteert in juli van dat jaar haar bevindingen en aanbevelingen. Ongunstig in Houten is de uitgestrektheid van de gemeente (Van Maarschalkerweerd tot aan de Lek), alsmede het ontbreken van water op veel locaties.

De aanbevelingen van de commissie worden overgenomen. Er komt een motorspuit die bijna vier keer zoveel water kan oppompen dan de bestaande handpomp. Bovendien heeft deze ‘kleine vuurvreter’ de mogelijkheid om meerdere slangen aan te koppelen. De taak van de brandcoördinator wordt weggehaald bij de veldwachter en belegd bij opperbrandmeester de heer Roelofsen. Ook wordt de vereniging vrijwillige brandweer Houten opgericht. 17 inwoners doen hier aan mee en vormen het eerste Houtense brandweerkorps. Brand wordt nog steeds gemeld door de torenklok te luiden. Alleen in de nacht worden de brandweervrijwilligers persoonlijk geïnformeerd. Iemand die brand meldt ontvangt drie gulden.

De eerste grote brand voor dit nieuwe brandweerkorps vindt plaats op 15 juni 1928. Het huis van Vernooij op de Houtensewetering was in vuur en vlam geraakt, nadat een zesjarig kind met lucifers bij de hooiberg speelde. De nieuwe vuurvreter blijkt al snel uit te vallen en de handspuit wordt ingezet. Na 12 uur blussen begeeft ook deze het. Een smeulende hoop blijft achter en één schuur is gered. Het betreffende huis op Houtensewetering 19 toont tegenwoordig dan ook bouwjaar 1928.

In de jaren dertig krijgt de brandweer van Houten een auto die de vuurvreter kan vervoeren. Ook wordt er een afdeling in ’t Goy opgericht, waar een slangenwagen wordt gestationeerd. Veel grote branden zijn er niet in die jaren. Wel noteren we in 1932 vermoedelijk de eerste autobrand van Houten. In 1934 is er brand bij boerderij De Ketel, vlakbij het huidige station Lunetten. Utrechtse brandweermannen helpen mee met het huisraad te verwijderen, maar omdat dit Houtens grondgebied is moeten ze het blussen overlaten aan de Houtense brandweer. Die kwam na ruim een uur, waardoor er weinig van de boerderij overblijft.

Na de Tweede Wereldoorlog zorgt burgemeester Haefkens voor vernieuwing van het brandweermaterieel. De nieuwe brandweerwagen is crème gekleurd en heeft rode spatborden. Deze is te zien op filmbeelden uit de jaren 50 waarbij een oefening wordt gehouden. Toch is het niet ideaal voor de brandweermannen om met een open vrachtwagen naar de brand te rijden. Vooral in de winter van 1954 is het koud staat in het jaarverslag van de brandweer. In 1956 wordt deze auto overkapt. Hierdoor is deze negen maanden buiten gebruik.

KERKTOREN ALS KAZERNE De gemeentelijke toren van de Pleinkerk is in gebruik als magazijn voor brandweermaterialen. Hier wordt bij alarm ook door de vrijwilligers verzameld, wordt de brandweerkleding bewaard en worden de slangen gedroogd. Brand wordt gemeld door te bellen naar Garage de Vico of door langs te lopen. Gemiddeld is er twee keer per maand een brandmelding. Bij een uitruk haalt garage-eigenaar C. van Rooijen de brandweerwagen uit het koetshuis van huize De Grund, de ambtswoning van de burgemeester. Zijn vrouw heeft dan de sirene op de kerktoren aangezet, zodat de brandweermannen in het dorp worden opgeroepen.

In de jaren 50 is de Houtense brandweer een actieve vereniging. Elk jaar is er een jaarvergadering en worden brandweerwedstrijden gehouden. Op filmbeelden uit het begin van de jaren 50 is te zien dat er een oefening wordt gehouden in het dorp en tonen de brandweermannen veel passie voor het brandweerwerk. Ook zijn er uitjes waarbij de vrouwen meegaan. Jaarlijks zijn er in die tijd 4 tot 10 uitrukken per jaar. Grote incidenten zijn de brand in Wickenburgh (1951), een korte brand in een bijgebouw van kasteel Heemstede waarbij één persoon om het leven komt (1951) en de brand in De Maalderij (1959). Het jaarverslag van 1953 is illustratief voor het functioneren van de brandweer in die jaren.

Jaarverslag brandweer Houten 1953
28 Januari. Jaarvergadering.
31 Januari. Schoorsteenbrand bij van Straten Loerikseweg.
3 Februari. Met lichtaggregaat verschillende avonden en nachten naar het rampgebied geweest.
27 Februari. Schoorsteenbrand bij van Oosterom aan de Bunnikscheweg.
8 Maart. Schoorsteenbrand bij Westerhout aan de Steenoven.
12 Mei. Brandje in een houtmijt bij van Wijk aan de Leedijk.
20 Juni. Brandweerwedstrijd in Utrecht waar we als 2e uit de bus kwamen.
4 Juli. Brandweerwedstrijd in Rotterdam waar we als 5e uit de bus kwamen.
2 September. Uitgaansdag met de vrouwen naar de bloemenveiling in Aalsmeer vervolgens Schiphol, en een rondvaart door de haven van IJmuiden.
25 October. Brand in een hooimijt bij Brugman aan de Lobbendijk.
5 x uitgerukt.

KAZERNE In 1960 krijgt Houten een eigen brandweerkazerne aan de Oranje-Nassauweg. Maar in oktober 1961 bieden alle leden van de brandweer Houten hun ontslag aan. Ze willen de kazerne niet delen met de Bescherming Bevolking (BB) en de stalling van de gemeentelijke sneeuwschuiver. Na twee gesprekken met burgemeester en wethouders is de kou uit de lucht.

Opvallende gebeurtenissen in de jaren 60 zijn de hooibergpyromaan in Houten en Odijk (1960) en de brand in de NATO-brandstofpijplijn tussen Rotterdam en Soesterberg ter hoogte van de Koppeldijk (1965). Commandant Terheggen neemt in 1971 afscheid. Hij is dan 31 jaar lang brandweercommandant van Houten geweest.

GROEI Met de groei van Houten in 1980 breekt er een nieuw tijdperk aan. Er komen meer vrijwilligers en de kazerne wordt uitgebreid. De brandweer krijgt een nieuw telefoonnummer en de brandweermannen worden voortaan via een pieper geïnformeerd. De sirene op de kerktoren is niet meer in gebruik. In 1984 breekt er brand uit in de bibliotheek in aanbouw op Het Rond. Dat is de locatie waar nu het Vershof zit (zie foto). De brandweerauto blijkt niet onder het nieuw aangelegde viaductstation van het Onderdoor te kunnen en moet omrijden via de spooroverweg bij de Vlierweg. Er gaat kostbare tijd verloren omdat de brandweerauto hier twee keer moet wachten op een stoptrein. Twee jaar later wordt er een nieuwe en lagere brandweerwagen aangeschaft.

De grootste brand voor het korps breekt uit in januari 1987, wanneer Kasteel Heemstede afbrandt. De brandbestrijding vindt plaats bij een temperatuur van -9 graden. De oorzaak van de brand is onbekend, maar voor velen is duidelijk dat de brand is aangestoken.

In het jaar 2000 wordt de huidige kazerne aan De Brug in gebruik genomen. De kazerne heeft een moderne architectuur en is ontworpen door de Belgische architect Philippe Samyn. Hij is ook de architect van het tankstation aan De Staart. Door de ligging aan de Rondweg kan de Brandweer sneller uitrukken, dan vanaf de Oranje-Nassauweg. In tegenstelling tot in de beginjaren wordt er ook uitgerukt voor verkeersongelukken, een kat in de boom of reanimaties.

Sinds 2010 valt de brandweer Houten onder de veiligheidsregio Utrecht. Daarmee is een eind gekomen aan de gemeentelijke brandweer. In datzelfde jaar is de post Houten-Oost in dienst genomen. De Schalkwijkse brandweer verzorgt een deel van Houten-Zuid. De kazerne aan de Brug heet dan Houten-West.

door Frank Magdelyns

> Foto’s van brandweerauto’s uit Houten en Schalkwijk

Fotocredits: Foto Brand Bibliotheek: Regionaal Archief Zuid-Utrecht, Wijk bij Duurstede. Toegang 353 Topografisch-Historische Atlas Houten, Schalkwijk en Tull en ’t Waal, catalogusnummer 49751. Foto mannen bij brandweerauto: Regionaal Archief Zuid-Utrecht, Wijk bij Duurstede. Toegang 353 Topografisch-Historische Atlas Houten, Schalkwijk en Tull en ’t Waal, catalogusnummer 48607.

Beelden van een brandweeroefening in 1951 in Houten 

Dankzij de Premium-abonnementen kunnen de journalisten van HoutensNieuws.nl extra verhalen maken. Het geeft de ruimte om net even dieper te graven, verder te kijken en meer tijd te nemen voor een uitgebreid artikel. Wilt u bijdragen aan deze vorm van kwalitatief goede lokale journalistiek? Word dan ook abonnee. Dat kan al vanaf 3,95 per maand via  https://www.houtensnieuws.nl/abon.../houtensnieuws/bestellen