De ontwerper van Houten

Eerst groen aanleggen en daarna bebouwing

Frank Magdelyns

Veertig jaar geleden werd de eerste paal geslagen voor de wijk De Hoeve. Daarmee startte officieel de eerste groeitaak van Houten. Robert Derks is als ontwerper van Houten vanaf het eerste uur erbij betrokken.

Derks (77) komt rond 1973 bij stedebouwkundig buro Wissing uit Barendrecht te werken. ,,Ik was net afgestudeerd aan de TU Delft, toen ik via Wissing betrokken raakte bij de ontwikkeling van Houten", zegt Derks. Daar werd op dat moment vooruitlopend aan de groeitaak al gewerkt aan de wijken Den Oord en De Lobben. ,,We besloten om deze wijken onder het Oude Dorp te laten vallen, zodat dat dit één geheel bleef. Alleen bij de Lobben hebben we nog wat aanpassingen gedaan aan het oorspronkelijke ontwerp."

Bij het ontwerpen van Houten introduceert Derks het zogenaamde inversie-stedenbouw. ,,De groenstructuur stond centraal. We tekenden eerst de parken en keken vervolgens hoe de bebouwing daar op reageerde. Ik heb me bij Houten laten inspireren hoe de Engelsen en dan vooral in Londen, omgaan met de parken in een stedelijke omgeving." Zijn directeur komt met het idee van de Rondweg. ,,Als je groen in het midden hebt, dan is er geen ruimte voor de auto. De Rondweg was een logische gevolg. We noemden de Rondweg toen nog de Perifeer. De bouw van Houten moest iets bijzonders worden. Geen Utrecht. Voor hoogbouw was geen plaats. Het ontwerpteam had wekelijks overleg met de gemeente waarbij regelmatig burgemeester Bijleveld en wethouder Jonkers aanschoven", vertelt Derks.

Langs de Rondweg komt een geluidswal, waarbij de inprikkers naar de wijken een nieuw verschijnsel worden. ,,Het is de bedoeling om het verkeer op de Rondweg, zo snel mogelijk te laten afdalen naar de woonbuurt waar kinderen, dieren en mensen lopen. De inprikker is voorzien van twee hogere gebouwen die de geluidswal onderbreken. Dit doet denken aan een stadspoort. Direct erachter is een bomenplein waar het verkeer zich splitst. Dan heb je nog maar de helft van het verkeer. Bijna overal in Houten is dit gelukt.", legt Derks uit.

Nadenken en tekenen Als stedenbouwkundige denkt Derks goed over zijn voorstellen na. Hij maakt ruwe schetsen en tekent het profiel van de straten. Hij houdt daarbij rekening met het groen, de fietsers, autoverkeer, leidingen, oude wegen, waterlopen, tot de bankjes aan toe. De plannen bespreekt hij in het ontwerpteam waar een landschapsarchitect, een civieltechnicus onder leiding van het hoofd projectburo van de gemeente en een verkeersdeskundige aan deelnemen. ,,Je moet dan goed beslagen ten ijs komen. Ik ben heel wat keren wat beschoten door mijn teamgenoten", herinnert Derks zich.

,,De eerste wijk, het plan Weerwolf (De Hoeven en Gaarden), was een 'try en error'-wijk. We keken wat er wel en niet kon. De wijk De Hoeve is de enige wijk waar een woonerf volgens toen heersende mode is aangelegd. We hadden ook witte huizen. Een fietser wist dan dat tussen de witte huizen een doorgang was." Dat het Rond niet in het midden van Houten ligt, hoort volgens Derks bij het concept van Houten. ,,In Nederland is Rotterdam het economische centrum, Den Haag de residentie en Amsterdam de hoofdstad. Dat is de cultuur van ons in Nederland. In Houten is dat ook zo. Het Oude Dorp is het vermaakscentrum, een soort Amsterdam. Het Rond is het bestuurlijk centrum, zeg maar Den Haag en Castellum is een soort Rotterdam."

Buitenland Het concept van Houten is vaak door buitenlanders bekeken, maar voor zover Derks weet niet gekopieerd of overgenomen. ,,Wij hebben daar de juiste cultuur voor. In het buitenland snappen ze dit concept niet. Als je Houten in Frankrijk nabouwt, gaan ze daar met auto's op de fietspaden rijden. De Engelse cultuur past beter bij ons." De tweede bouwtaak van Houten leidde vooral in de jaren negentig tot een felle politieke discussie. Maar de uitkomst was al omstreeks 1979 op papier gezet voor het ministerie. ,,Het plan heeft jarenlang in een kluis gelegen en was in de jaren 90 een van de te kiezen varianten. Uiteindelijk werd dat ontwerp de daadwerkelijke keuze. De plannen voor Houten-Oost heb ik ook al getekend en staan in het boek 'Het groen omarmd' waarin ik de ontwerpgeschiedenis van Houten heb beschreven."