Lijnen in het land: film over Schalkwijk in de oorlog vanaf vandaag te zien

SCHALKWIJK Vier inwoners van Schalkwijk maakten een film over het Eiland van Schalkwijk tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het is een prachtige verzameling verhalen uit eerste en tweede hand, op een mooie manier in beeld gebracht. Ook de Schalkwijkse jeugd van vandaag de dag speelt een rol in de film. 

De film ‘Lijnen in het land’ ontstond vanuit het comité dat elk jaar de dodenherdenking organiseert. Anton van Garderen, Hein van den Hoogen en Cora Gerritsen maken deel uit van dit Schalkwijkse comité. Cora vertelt: ,,We wilden de vele losse verhalen uit de oorlog in een film bijeen brengen om zo deze ook te bewaren voor de volgende generaties.” Filmmakers Klaas Wijbenga en Charles Verwimp, beiden actief bij Omroep Houten, deden graag mee. 

Marjolein Kool schreef in 2000 samen met dorpsgenoten een boekje met verhalen uit de oorlog. Zij werd ook betrokken bij het project. Hein van den Hoogen met z’n grote kennis van de Tweede Wereldoorlog is in de film terug te zien als leerkracht voor de klas. Kinderen stellen hem vragen in de les en deze vragen worden in de film uit eerste hand beantwoord door inwoners van Schalkwijk.

VERZAMELEN Zo’n twaalf mensen werden geïnterviewd. Cora: ,,We hebben de kerstvakantie besteed aan het opnemen en uitwerken van de interviews en het verzamelen van foto’s en andere materialen.” Vervolgens werd het script geschreven, thematisch en chronologisch bepaald. ,,Klaas heeft het script geschreven. Hij weet echt hoe je een documentaire in elkaar zet.” Klaas maakte verschillende documentaires voor de KRO en werkte onder meer bij het programma Brandpunt.        

De film vertelt over de lijnen in het landschap die zo belangrijk zijn geweest voor de rol van Schalkwijk in de oorlog. De spoorweg, die gebombardeerd werd, de Nieuwe Hollandse Waterlinie, die geactiveerd werd, waardoor heel Schalkwijk onder water kwam te staan en iedereen moest evacueren.

EVACUATIE In de film vraagt een van de leerlingen van Hein wat mensen meenamen bij de evacuatie. Ria Kruijssen-Copier vertelt dat haar moeder bij de evacuatie het Jozefbeeld meenam in de boot. ,,Ze rolde het beeld in een handdoek, stak het onder haar arm en ze heeft het niet meer losgelaten. De schuit waar we in zaten werd beschoten, maar er werd niks geraakt.”

Annie van Ramselaar-Benschop kan zich nog goed herinneren dat de Duitsers in hun huis kwamen wonen. ,,We werden gevorderd. Dit betekende dat de Duitsers in onze voorkamer en in de wagenschuur kwamen wonen. Ik kan me nog heel goed herinneren dat een dikke Duitse kok een jonge koe kwam van mijn vader meenam. Hij pakte een hakbijl uit de schuur van mijn vader en hakte zijn kop eraf. Als kinderen stonden we daarbij. Dat vergeet je nooit.” 

In het schoolgebouw wordt ook de rol van de St. Michielschool toegelicht door Hein van den Hoogen. ,,Op zolder sliepen vaak mannen die door de Duitsers gezocht werden om tewerkgesteld te worden. Ook hebben er misschien wel Engelse piloten gezeten. Op de muur zijn nog steeds vier namen te vinden van mannen die er gezeten hebben.”

KLOMPENMAKER Ook het verhaal van de klompenmaker Gerrit Hulshof en zijn vrouw wordt uitgebreid verteld. Nijs van Zuilen vertelt dat hij zich herinnert dat de vrouw zwanger was en een kind kreeg. ,,Ik weet nog dat het zo vreemd was dat ze, terwijl ze in het kraambed lag, toch een ontsnapte geit kwam vastzetten. Achteraf bleek ze helemaal niet zwanger geweest te zijn.” In werkelijkheid zat er een jong Joods stel ondergedoken bij het echtpaar Hulshof. De vrouw was zwanger. Om dat te verbergen, deed mevrouw Hulshof of ze zwanger was en het kind van haar was. 

Dit verhaal kent geen goede afloop. Hein van den Hoogen vertelt zijn klas: ,,De Duitsers kwamen erachter. Allemaal werden ze afgevoerd naar een concentratiekamp in Duitsland. Alleen mevrouw Hulshof overleefde dit en kwam uiteindelijk terug.”

HUIS Het huis van de klompenmaker werd snel weer bewoond. Toon van Hengstum en zijn zus Bep Kruijssen-van Hengstum vertellen in de film dat hun huis zwaar beschadigd raakte na een bombardement van de Engelsen op de spoorlijn die vlak achter hun huis langs loopt. Bep Kruijssen-van Hengstum: ,,Het huis van de klompenmaker was het enige huis in Schalkwijk dat leegstond. We hebben er van september tot mei gewoond.”

Zo zijn er nog veel meer persoonlijke verhalen opgenomen in de film. Over Assuerus Copier en Jan van Dijk, die vlak na de bevrijding overleden. Over Henk Baas (103), nu de oudste inwoner van Schalkwijk en tijdens de oorlog postbode met brieven van het verzet in zijn kousen. Over de vijf geallieerden die sneuvelden bij de slag om Arnhem en aanspoelden in de uiterwaarden van het eiland van Schalkwijk. En nog veel meer. 

FILM ‘Lijnen in het land’ is vanaf 4 mei 15.00 uur te zien op www.oranjeverenigingschalkwijk.nl en wordt in twee delen uitgezonden op RTV Utrecht. Zij zenden deel 1 van de film uit op maandag 4 mei vanaf 22.15 uur; gevolgd door herhaling van dit deel elk uur tot 12 uur ’s morgens op 5 mei. Op dinsdag 5 mei vanaf 22.15 uur volgt op RTV Utrecht deel 2; gevolgd door herhaling van dit deel tot 12 uur ’s morgens op 6 mei.

door Agnes Corbeij