Met het leggen van kransen werden in Schalkwijk en Houten de verschrikkingen van de Holocaust herdacht

HOUTEN In Nederland vindt op de laatste zondag van januari de jaarlijkse Holocaustherdenking plaats. In Schalkwijk was er aan de hand van het boek ‘De onderduikers’ van Peter Hein een wandeling langs het voormalig onderduikadres aan Neereind 9, waarna er een kranslegging plaatsvond bij het oorlogsmonument. Later op de middag werd er door burgemeester Gilbert Isabella en de voorzitters van het 4 en 5 mei comité Houten en Schalkwijk ook een krans gelegd bij het herdenkingsmonument op het Plein in Houten. 

door Annette Stolk – de Vries

CONCENTRATIEKAMPEN Tijdens de Tweede Wereldoorlog zaten Hannie en Wim Sanders-Cohen en hun zoontje Bennie ondergedoken bij Gerrit en Jaantje Hulshof aan het Neereind 9 in Schalkwijk. Op 19 oktober 1943 werden zij door twee beruchte politiemannen uit het huis gehaald. Ze werden afgevoerd naar concentratiekampen. Ook Johnny Cohen, toevallig op bezoek bij zijn zus, trof dit lot. Gerrit stierf in 1945 in Neuengamme. Hanny, Wim, Bennie (slechts 1 jaar oud) werden allen in 1944 in Auschwitz vermoord. Alleen Jaantje keerde terug uit concentratiekamp Dachau. Bij het oorlogsmonument in Schalwijk ligt een herdenkingsplaquette ter herinnering aan deze verschrikkelijke gebeurtenissen.

Het herdenken van de Holocaust is belangrijk om de slachtoffers te eren.

ONDERWIJS Burgemeester Isabella deed in zijn toespraak een oproep om met lessen over oorlog, vrede en veiligheid op scholen meer aandacht te schenken aan de Holocaust. Deze week werd een onderzoek gepubliceerd waaruit zou blijken dat bijna een kwart van de jongvolwassenen (18-40-jarigen) aan de Holocaust twijfelt. ,,Het herdenken van de Holocaust is belangrijk om de slachtoffers te eren. En om lessen te trekken uit de geschiedenis. Zodat we kunnen blijven werken aan een wereld waar geen plaats is voor intolerantie en discriminatie en waarin gelijkwaardig wordt gehandeld”, zo sprak de burgemeester.

De volledige toespraak van burgemeester Isabella: 

Geachte aanwezigen, 

Wij staan vandaag stil bij een van de donkerste periodes in de wereldgeschiedenis: de Holocaust. De systematische uitroeiing, door de nazi’s, van miljoenen Joden, Sinti en Roma, homoseksuelen, gehandicapten en andere groepen tijdens de Tweede Wereldoorlog. 

Bijna 78 jaar geleden kwam aan die oorlog in ons land een einde. En al bijna 78 jaar proberen we te bevatten wat niet te bevatten is. Te beschrijven wat onbeschrijflijk is.

En ook nu horen we via de radio en tv al bijna een jaar lang, elke dag over de oorlog in Oekraïne. Waar miljoenen burgers zonder schuld het slachtoffer zijn van een Russische president zonder gewetensbezwaren. 

We horen en zien hartverscheurende verhalen. We leven mee met Oekraïne. Met de Oekraïners. En we helpen waar we kunnen. 

Dat brengt me terug bij vandaag. Het herdenken van de Holocaust, en in het bijzonder de bevrijding van concentratiekamp Auschwitz, gebeurt dezer dagen op vele plekken in de wereld, in Europa, in Nederland. 

Vanochtend gebeurde dat bij de Nationale Herdenking in Amsterdam, bij het Spiegelmonument Nooit Meer Auschwitz. 

En we herdenken óók hier, in Schalkwijk. 

Na de indrukwekkende tocht van zojuist komen we nu samen voor een moment van stilte. Een moment van elkaar horen, elkaar zien. Van met elkaar de pijn voelen van hen die nooit een eerlijke kans kregen. 

In veel gezinnen van Holocaust-overlevenden werd daar na de oorlog nauwelijks over gesproken. Louis Tas, een joodse Nederlander die kamp Bergen-Belsen overleefde, en die zich na de oorlog specialiseerde in de psychiatrie en de psycho-analyse, heeft daar uitvoerig over gepubliceerd. Volgens hem – en ook bij hem – speelde schaamte een belangrijke rol. Hij schreef: ‘het besef te behoren tot een groep die straffeloos kon worden vernederd en mishandeld, was uiterst schaamte verwekkend’. 

Dat grijpt je naar de keel. De gedachte dat onschuldige slachtoffers schaamte voelen. Zij die als door een wonder de vernietigingskampen overleefden. Nadat zij eerst tot rechteloze burgers waren gemaakt, opgejaagd en in veewagons gedeporteerd. Gescheiden van geliefden en van kinderen. Radeloos moesten zij vernedering op vernedering ondergaan. Enkel en alleen om wie zij waren. 

Het is onrechtvaardig en zo verdrietig dat mensen - die geen keuze en geen vrijheid hadden - na hun bevrijding werden achtervolgd door schaamte en de herinnering aan hun vernedering. 

De oorlog is nu zo lang geleden dat van de mensen die de Holocaust bewust hebben meegemaakt en overleefd, vrijwel niemand meer in leven is. De herinnering aan de Holocaust leeft voort in hun families, hun kinderen en kleinkinderen. In hen is voor ons allen zichtbaar en tastbaar wat voor zware wissel de Holocaust heeft getrokken op de naoorlogse generaties. Het is nodig dat we ons daar blijvend rekenschap van geven. Van het feit dat Toespraak burgemeester bij Holocaust-herdenking Schalkwijk nabestaanden van Joodse overlevenden hun leven lang hebben gedeeld in de pijn van hun ouders en andere slachtoffers in hun familie. 

Langzamerhand, met de loop van de jaren, kunnen grote gebeurtenissen – oorlogen, hongersnoden, en wereldwijde pandemieën – ons verwijderen van het lijden van diegenen die in Auschwitz waren. 

Auschwitz mag geen abstractie worden, niet teruggebracht tot een historische gebeurtenis met een pagina op Wikipedia. 

De mensen die de hoogste prijs betaalden, die slachtoffer werden van de bruutste, meest wrede daden van het naziregime, verdienen het om dichtbij ons te zijn en te blijven. Persoonlijk en individueel. 

Onder meer in de verhalen van hun kinderen en klein- en achterkleinkinderen. 

Laten we ook de namen van de Joodse inwoners van Schalkwijk en Houten die slachtoffer van de Holocaust werden, nooit vergeten. De namen van Wim, Hanny en Bennie Sanders. Van Johnny Cohen en Levie Mozes. En van Gerrit en Jaantje Hulshof. 

Laat hun leed, hun moed niet voor niks zijn geweest. Laten we hun namen blijven noemen. 

Deze week werden de resultaten bekend van een onderzoek onder jongvolwassenen in Nederland naar de Holocaust. Daaruit blijkt dat bijna een kwart van de 18- tot 40-jarigen aan de Holocaust zou twijfelen, en het aantal van 6 miljoen joodse slachtoffers overdreven of zelfs een mythe zou vinden. 

Volgens deskundigen valt er van alles aan te merken op de betrouwbaarheid van het onderzoek. Maar feit is – en dat heeft eerder, wél valide, onderzoek aangetoond - dat grote groepen jongeren geen idee hebben wat de Holocaust inhoudt. 

Ik ben het dan ook van harte eens met de minister van Onderwijs die wil dat scholen meer aandacht aan de Holocaust geven. Dat je op school leert over de feiten van de Tweede Wereldoorlog. En dat je leert hoe je die feiten moet onderscheiden van desinformatie of nepnieuws op sociale media. 

In Schalkwijk en in Houten zetten de 4 en 5 mei comités zich in voor het levend houden van de herinnering aan de oorlog. Dank jullie wel voor al jullie inspanningen, die ik koester en waardeer. De onderzoeken waar ik het net over had, onderstrepen wat mij betreft het belang om de jeugd hierbij te betrekken. Bijvoorbeeld met lessen op school over oorlog, vrede en vrijheid. Om kinderen ervan bewust te maken dat zoiets nooit meer mag gebeuren... en hoe belangrijk het is om je ogen niet te sluiten voor dit soort vormen van onrecht, maar je ertegen te verzetten. Om je niet te schamen, maar om je juist te durven uitspreken. 

Vanmiddag leggen wij ook in Houten bij het monument op het Plein een bloemstuk ter nagedachtenis van alle slachtoffers. En ook bij de struikelsteen aan de Korenmolen, de plek waar Levie Mozes woonde toen hij werd gearresteerd en later gedeporteerd. 

Het herdenken van de Holocaust is belangrijk om de slachtoffers te eren. En om lessen te trekken uit de geschiedenis. Zodat we kunnen blijven werken aan een wereld waar geen plaats is voor intolerantie en discriminatie en waarin iedereen gelijkwaardig wordt behandeld. 

Ik sluit af met een gedicht van de Chinese dichter Bei Dao: 

Geen levende maar doden 

Die voortgaan zij aan zij 

Onder een purperen hemel als van de jongste dag 

Ellende is de leidsman van ellende 

Haat het voorland van de haat 

De bron valt droog, het vuur woedt voort 

De terugweg wordt steeds langer 

Geen God maar een kind 

Dat bidt in het lawaai 

Van helm die botst op helm 

Zijn moeder droeg het licht 

Het donker droeg zijn moeder 

Stenen rollen weg, de klokken lopen terug 

Een zonsverduistering dient zich aan 

Geen lichamen maar zielen 

Die altijd samen verjaren 

Jullie zijn allemaal even oud 

De liefde smeedt de doden 

Een levenslang verbond 

Jullie staan in innige omhelzing 

Op de lange lijst